อาการปวดหลัง อาจเป็นอาการนำของโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมา
ผศ.นพ.เอกรัฐ รัฐฤทธิ์ธำรง
ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์ ม.เชียงใหม่
โรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมาหรือเอ็มเอ็ม (multiple myeloma; MM) เป็นโรคมะเร็งทางโลหิตวิทยาที่เกิดจากการเพิ่มจำนวนของเม็ดเลือดขาวชนิดหนึ่งซึ่งเรียกว่าพลาสมาเซลล์ (plasma cell) ในไขกระดูก และสร้างโปรตีนที่ผิดปกติออกมาในกระแสเลือด ทำให้เกิดอาการสำคัญของโรค 4 ประการได้แก่ ซีด ไตวาย ระดับแคลเซียมในเลือดสูง และปวดกระดูก ส่วนใหญ่เป็นโรคมะเร็งที่มีการดำเนินโรคแบบค่อยเป็นค่อยไป
สาเหตุของโรค
ปัจจุบันยังไม่ทราบสาเหตุที่ชัดเจนของโรคแต่มีสมมุติฐานว่าอาจเกี่ยวข้องกับกรรมพันธุ์และสิ่งแวดล้อมบางอย่างได้เช่น การใช้ยาฆ่าแมลง ยาฆ่าวัชพืช สารเคมีบางชนิด การสัมผัสสารกัมมันตรังสี จึงยังไม่มีแนวทางป้องกันโรคนี้อย่างชัดเจน
ระบาดวิทยา
พบผู้ป่วยโรคนี้ประมาณ 0.5-1คนต่อประชากร 1แสนคน คิดเป็นร้อยละ 1 ของมะเร็งทั้งหมด โรคนี้พบในผู้ใหญ่ ในประเทศไทยพบว่าอายุเฉลี่ยเท่ากับ 59ปี (โดยพบได้ตั้งแต่อายุ 19-95ปี) และพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชายเล็กน้อย
กลไกการเกิดโรคและอาการของโรค
ในภาวะปกติพลาสมาเซลล์มีหน้าที่สร้างภูมิคุ้มกันให้แก่ร่างกาย แต่เมื่อพลาสมาเซลล์เกิดการเปลี่ยนแปลงไปเป็นเซลล์มะเร็งแล้ว จะไม่สามารถสร้างสารภูมิคุ้มกันปกติออกมาได้ แต่จะสร้างโปรตีนและหลั่งสารผิดปกติออกมาแทนทำให้เกิดอาการของโรคได้แก่
ภาวะซีดจากการที่เซลล์มะเร็งไปแทนที่เซลล์เม็ดเลือดแดงปกติในไขกระดูก และหลั่งสารซึ่งลดการสร้างเม็ดเลือดแดง ทำให้มีอาการอ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
ภาวะไตวาย จากโปรตีนผิดปกติที่เซลล์มะเร็งหลั่งออกมามีพิษต่อไต ทำให้ไตวาย มีอาการบวม ปัสสาวะออกน้อย อ่อนเพลีย คลื่นไส้อาเจียน
อาการปวดกระดูก กระดูกหักง่าย จากการที่เซลล์มะเร็งหลั่งสารเพิ่มสลายกระดูกและลดการสร้างกระดูก นอกจากนี้ทำให้มีระดับแคลเซียมในเลือดสูง ทำให้มีอาการซึมได้
อาการปวดหลังหรือปวดกระดูกอย่างไร ที่น่าสงสัยว่าจะเป็นโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมา
แพทย์จะสงสัยโรคนี้ ถ้าผู้ป่วยมีอาการปวดหลังหรือปวดกระดูกเรื้อรัง รับประทานยาแล้วไม่ดีขึ้น อาจมีอาการปวดในช่วงกลางคืน ร่วมกับอาการอื่นของโรคโดยเฉพาะอาการซีด อ่อนเพลีย ทำการตรวจเลือดแล้วพบว่า มีภาวะไตวาย ระดับแคลเซียมสูง หรือมีโปรตีนในเลือดสูงกว่าปกติ ทำการเอ็กซเรย์กระดูกพบความผิดปกติที่เข้าได้กับโรค นอกจากนี้ผู้ป่วยอาจมีอาการร่วมของโรคมะเร็งทั่วไปเช่น เบื่ออาหาร น้ำหนักลด ในกรณีที่มีกระดูกหักในตำแหน่งซึ่งพบไม่บ่อยหรือไม่สัมพันธ์กับอุบัติเหตุก็จะทำให้สงสัยโรคนี้เช่นกัน
การวินิจฉัยโรค
ทำได้โดยการซักประวัติ ตรวจร่างกาย การตรวจทางห้องปฏิบัติการพบความผิดปกติอย่างน้อย 1 อย่างจาก 4 อย่างได้แก่ ซีด ไตวาย ระดับแคลเซียมในเลือดสูง และรอยโรคที่กระดูก ร่วมกับการตรวจเลือดหาโปรตีนที่ผิดปกติซึ่งหลั่งออกมาจากเซลล์มะเร็ง และการตรวจไขกระดูกพบว่ามีพลาสมาเซลล์ผิดปกติเพิ่มขึ้น
การรักษาและการพยากรณ์โรค
โรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมาถือว่าเป็นโรคเรื้อรัง ไม่หายขาด อัตราการรอดชีวิตเฉลี่ยของผู้ป่วยเอเชียอยู่ที่ประมาณ 4 ปี การรักษาจะขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายๆ อย่างทั้งของตัวโรคและผู้ป่วยเช่น อายุ สุขภาพโดยรวม ภาวะโรคอื่นๆที่เป็นร่วมด้วย ผู้ป่วยอายุน้อยและมีสุขภาพแข็งแรงสามารถรักษาด้วยยาเคมีบำบัดและปลูกถ่ายเซลล์ต้นกำเนิดเม็ดเลือดได้ เพื่อทำให้โรคสงบนานที่สุด ส่วนผู้ป่วยสูงอายุอาจให้การรักษาด้วยยาเคมีบำบัดขนาดต่ำซึ่งส่วนใหญ่เป็นชนิดรับประทาน ร่วมกับการรักษาประคับประคองเช่น การให้เลือดในกรณีที่มีอาการซีด การให้ยาเพื่อลดการทำลายกระดูก การให้ยาแก้ปวดในกรณีที่มีอาการปวดกระดูกเป็นต้น การรักษาด้วยการฉายแสงหรือผ่าตัดอาจทำในบางกรณีเพื่อลดอาการจากโรคเฉพาะที่
เอกสารอ้างอิง
1. Dispenzieri A, Lacy MQ, Greipp PR. Multiple myeloma. In: Greer JP, Foerster J, Rodgers GM, et al, eds. Wintrobe’s Clinical Hematology Textbook, 12th edition. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelphia, USA; 2009. P.2372-438.
2. Kim K, Lee JH, Kim JS, et al. Clinical profiles of multiple myeloma in Asia—An Asian Myeloma Network study. Am J Hematol 2014;89:751–6.
3. Rajkumar SV, Dimopoulos MA, Palumbo A, et al. International Myeloma Working Group updated criteria for the diagnosis of multiple myeloma. Lancet Oncol 2014;15:e538–48.
รูปที่ 1ภาพเอ็กซเรย์กระดูกกะโหลกศีรษะของผู้ป่วยโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมา พบมีการทำลายกระดูกเป็นหย่อมๆ
รูปที่ 2ภาพเอ็กซเรย์กระดูกสันหลังของผู้ป่วยโรคมะเร็งเม็ดเลือดขาวชนิดมัยอิโลมา พบว่ามีภาวะกระดูกบางและมีการยุบตัวของกระดูกสันหลังส่วนกลางอก